خلاصه از از طرح پژوهشی: 

تصمیم‌گیری و مشارکت (بررسی انجمن‌های شهر در نظام کنونی عدم تمرکز)

* خلاصه صوتی این پادکست به طور کلی به وسیله هوش مصنوعی تهیه شده است.

مجری و همکاران اصلی طرح: منوچهر صبوری کاشانی، پری گلپریان، ابراهیم موحدی و سیروس قربانی

کارفرما: سازمان برنامه و بودجه

سال انتشار: 1354

بیان مسئله

مسائل گوناگون حاصل از رشد شهری و اثرات آن در رفاه مردم و توسعۀ اجتماعی و اقتصادی از یک طرف، و این واقعیت که اجرای موفقیت‌آمیز سیاست‌های اجتماعی و اقتصادی یک کشور بدون مشارکت وسیع مردم امکان‌پذیر نیست، اهمیت ایجاد یک نظام غیر متمرکز را آشکار می‌کند. هدف این تحقیق، شناخت نظام موجود عدم تمرکز و فرایند تصمیم‌گیری و مشارکت در برنامه‌ریزی و ادارۀ امور اقتصادی و اجتماعی در سطوح منطقه‌ای و محلی با توجه به تأثیر آن در توسعۀ اجتماعی بوده، و در این زمینه به مسائل تشخیص وضعیت فعلی عدم تمرکز،  توزیع اختیارات تصمیم‌گیری در سطوح مختلف مرکز، منطقه، محل و ارزیابی اختیارات استفاده از منابع اقتصادی و انسانی در هر سطح و چگونگی شناسائی نیازهای منطقه و میزان مشارکت اهالی محل در فرایند تصمیم‌گیری توجه خاص شده است.

روش تحقیق

در این تحقیق از ابزارهای پرسشنامه و مصاحبه برای جمع آوری داده ها استفاده شده است. دو نوع پرسش‌نامه ویژه پرسشگری از انجمن‌ها و دیگری به منظور سنجش افکار مردم نسبت به این انجمن-ها و بررسی میزان مشارکت آنان در برنامه‌ریزی و ادارۀ امور محل طراحی شد. جامعه مورد بررسی عبارت بود از 228 نفر از رؤسای خانوارهای شهر فومن که با روش نمونه‌گیری در منطقه انتخاب شد.. همچنین براساس سؤالات از پیش تعیین‌شده با رؤسای انجمن‌های 7 شهر استان گیلان مصاحبه هایی به عمل آمد و علاوه برآن،  تعدادی از صورت جلسات موجود در بعضی از انجمن ها نیز به طور تصادفی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت. حوزۀ تحقیق 7 انجمن شهر استان گیلان از جمله انجمن شهر رشت، شهر بندر پهلوی، شهر لاهیجان، آستانه، فومن، صومعه سرا و رودبار می باشد.

اهم یافته‌ها و نتایج

نتایج تحقیق نشان می‌دهد که انجمن‌های شهر هیچ‌گونه تغییری در ساخت اداری و سیاسی و شیوۀ ادارۀ امور محلی به‌وجود نیاورده اند و نتوانسته اند به تحقق اهداف عدم تمرکز و به‌طور کلی به توسعۀ اجتماعی کمک کنند؛ انجمن در مورد وضع مقررات، تأسیس سازمان‌های اداری لازم و استخدامی و انتقال و ترفیع یا برکناری مأموران شهرداری اختیاری ندارد. نظارت بر امور مالی شهرداری نیز توسط مرکز صورت می‌گیرد و انجمن‌های شهر جز دریافت گزارش‌‌های تشریفاتی از شهردار هیچ-گونه نظارتی بر کارهای شهرداری ندارند. همچنین با وجود این که بر اساس قانون،  انتخاب شهردار با انجمن شهر است اما در عمل، در این مورد، مرکز نقش اساسی ایفا می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که 50 درصد شهرداران کنونی، انتخابی مرکز بوده و انجمن  نقش اساسی در انتخاب آنها نداشته است. از طرف دیگر، رابطۀ مرکز و انجمن‌های شهر بخصوص کنترل بی‌حد و حصر انجمن‌ها توسط مرکز و عدم تفویض اختیارات واقعی به آنها از جانب مرکز، امکان ایفای هر گونه نقش مؤثری را در تصمیم‌گیری محلی از آنها سلب می‌نماید. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که علاوه بر نظارت رسمی مرکز نسبت به انجمن‌های شهر، مرکز به طور غیر رسمی در تصمیمات انجمن‌های شهر دخالت دارد. از 7 انجمن بررسی شده 5 انجمن، تأثیر نظرات مقامات مرکز را در تصمیمات انجمن شهر خیلی زیاد و یا نسبتاً زیاد دانسته ‌ند.

در ارزیابی نقش انجمن‌های شهر در تصمیم‌گیری و حل مسائل محلی از نتایج تحقیق چنین برمی‌آید که انجمن‌های شهر نمی‌توانند در حل مسائل محلی نقش داشته باشند. همۀ رؤسای انجمن‌های شهر مورد بررسی در پاسخ به این سؤال که آیا انجمن شهر می‌تواند در حل مسائل شهر نقش مؤثری داشته باشد، همگی نظر نامساعد داشته اند. این عدم ایفای نقش می‌تواند ناشی از تمرکز تصمیم-گیری و بی‌توجهی دستگاه اداری و یا در اختیار نداشتن منابع مادی و انسانی باشد.

واقعیت دیگر که از بررسی داده‌های تحقیق نمایان می‌شود ضعف ارتباط میان انجمن‌های شهر و مردم و عدم آگاهی مردم از این انجمن‌ها و یا بی‌تفاوتی آنان نسبت به این انجمن‌ها می‌باشد. انجمن‌ها سعی نکرده‌اند با مردم ارتباط برقرار کنند. از میان 228 نفر از سرپرستان خانوارهای نمونه شهری فقط 28 نفر یعنی 28/12 درصد ظرف یک سال گذشته به انجمن شهر مراجعه کرده اند. توزیع پاسخ‌های مراجعه‌کنندگان نشان داد که از این تعداد فقط 14/7 درصد از مراجعه خود نتیجه مثبت گرفته‌اند. همچنین بیش از 70 درصد جامعه مورد بررسی در انتخابات انجمن شهر شرکت نکرده‌اند و بیش از 77 درصد آنان وجود انجمن شهر را بدون تأثیر دانسته (07/46 درصد) و یا عدم وجود آن را ترجیح داده بودند (58/31 درصد).

در کل ایجاد انجمن‌های شهر هیچ‌گونه تغییری در ساختار اداری و سیاسی و شیوۀ اداره امور محلی به-وجود نیاورده و نتوانسته است به هدف‌های اساسی عدم تمرکز مانند سپردن کار مردم به خودشان و مشارکت آنها در ادارۀ امور محلی و برنامه‌های عمرانی و به‌طور کلی توسعه اجتماعی کمک کند.

واژگان کلیدی: عدم تمرکز، مشارکت، حکومت محلی، انجمن‌های شهر