عشایر و مسائل توسعه "شناخت"

شمارۀ بازیابی: 7/3

مجری / مؤلف: امیر هوشنگ کشاورز و میر سیدعلی ناظم رضوی

کارفرما: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی        

سال انتشار: 1356

بیان مسئله

 این گزارش دربارۀ حیات اقتصادی- اجتماعی عشایر ایران است.

روش تحقیق

روش انجام این مطالعه اسنادی بوده، و آمارهای موجود و گزارش­های مربوطه مورد بررسی و تفصیل قرار گرفته است.

اهم یافته­ها و نتایج

گروه مطالعات عشایری مؤسسۀ در سال 1346 جمعیت ایلات منطقه بویراحمد و کهگیلویه را بر حسب خانوار به این شرح  برآورده کرده است: تعداد خانوار: 40675 نفر که از این تعداد 22634 خانوار کوچنده و 18041 خانوار ساکن می­باشند. از دیدگاه عمرانی، و به­طور­کلی، مسائل مربوط به توسعه با تأکید بر ساخت جامعۀ عشایری ایران، می­توان ایلات ایران را از نظر کمیت به دو دسته ایلات بزرگ و کوچک تقسیم کرد. ایلات بزرگ شامل عشایر ترکمن، شاهسون، یکی دو ایل از کردهای کردستان، لرهای لرستان از جمله بختیاری و بویر احمد، قشقایی و چند ایل دیگر از زمره ایلات بزرگ است. این ایلات چنانچه دارای شرایط مشابه زیستی باشد، از دیدگاه­های زیر دارای وجوه مشترک و افتراق است.

  اول اینکه ساخت اجتماعی ویژۀ تولید و زمینۀ فعالیت اقتصادی آنها از وجوهی است که در میان عشایر بزرگ ساکن یک منطقه، دارای موقعیت مشابهی است؛ دوم اینکه کوچ و یک جانشینی از عمده تفاوت­های میان عشایر بزرگ است. عشایر کوچک که معمولاً در گذشته از نظر حیات ایلی با عشایر بزرگ خصوصیات مشابه داشته­اند، اغلب تابعی از متغیر ایلات پر جمعیت و قدرتمند بوده­اند. این تابعیت به­ویژه در کوچ و یک جانشینی ایلات کوچک دیده شده است؛ بدین معنی که هرگاه امنیت مناسبی برای ایلات کوچک مهیا بوده، فروش و ویژگی­های درونی ایل دامنۀ شرکت آن را وسیع­تر کرده و ایل به کوچ مبادرت می­ورزیده است.

اکثر ایلات کشور دارای نظام تولیدی از نوع دامداری و زراعت می­باشند. نظام تولیدی ایل نظامی مبتنی بر بزرگ مالکی است با ویژگی­های ایلی؛ اگر مالکیت بر وسایل تولید کشاورزی در روستا، به­طور­کلی، در اشکال گوناگون اجتماعی، اثر تعیین­کننده دارد، این اصل در مناطق عشایری از اعتبار محدودتری برخوردار است.

       عواملی که به رکود نسبی کشاورزی در منطقه منجر شده عبارت است از:

    1) وسایل تولید کشاورزی در مقایسه با مناطق روستایی کشور ابتدایی و ساده­تر است؛

    2) بستر رودخانه نسبت به اراضی قابل کشت عمیق­تر است.

    رمه­داری در بیشتر ایلات ایران، اصلی­ترین فعالیت اقتصادی است، به­طور­کلی، این تولید گسترده همراه با دامداری است. رمه­داری و کوچ با تکنیک­های موجود دو مقوله مترادف است.

در بررسی شرایط جامعۀ ایلی موارد زیر تعیین­کننده است:

     - جامعه ایلی جامعه­ای است مبتنی بر تولید کشاورزی با ویژگی­هایی که از روابط اجتماعی ناشی از تولید دامی (به طور کلی) کسب کرده است.

     - گروه­ها و قشرها، و به­طور­کلی، طبقات جامعه براساس مالکیت دام و وابستگی­های خویشاوندی عینیت می­یابد.

     - قدرت در عین اینکه منبعث از روابط تولیدی است، در اشکال تولیدی نیز اثر می­گذارد.

    - مبادلۀ جامعه ایلی هم با شهر و هم با روستا جریان دارد؛ اما رابطه با شهر به مراتب بیش از رابطه با روستاست.

    - بسته به چگونگی شرایط، فرد ایلی، گاه ساکن است و گاه متحرک؛ اما در سازوکارهای اصلی تولیدی، خصلت­های ویژۀ خود را دارد. خصلت کوچ یکی از مهم­ترین آنهاست.

    - ترکیب رمه در ایلات عموماً از دو وجه عمده مایه می­گیرد: مالکیت و کوچ.

   رمه­داران بزرگ ثروتمندان بزرگ نیز به­شمار می­آیند و در صورت مساعد بودن طبیعت، بدیهی است که بیش از رمه­داران کوچک، امکان کسب سود دارند و می­توانند میش بیشتری در اختیار داشته باشند؛ در عوض و در شرایط نامطلوب، به همان نسبت بیشتر از رمه­داران کوچک آسیب پذیرند.

اگر اموری نظیر مالکیت مشترک بر وسایل تولید و تقسیم اجتماعی را ضابطه­ای برای تعیین مسائل مربوط به واحدهای اجتماعی تولیدی بدانیم، برخلاف جامعۀ شهری که دارای واحد اجتماعی خانوادۀ هسته­ای یا گسترده و جامعۀ روستایی­ که واحد اجتماعی آن خانوادۀ گسترده است در جامعۀ عشایری، کوچکترین واحد اجتماعی محدوده­ای را در برمی­گیرد که از نظر کمی، بزرگتر از دو واحد ذکر شده و از نظر روابط درونی، دارای ویژگی­های متمایز و مشخص است. این واحد که در هر ایل از ایلات ایران نامی خاص دارد و حدود روابط حاکم بر آن به شرایط اصلی و عمومی دو ایل بستگی دارد، از تعدادی چادر یا کپر تشکیل شده است. ساکنین هر سکونتگاه از دو جریان عمده پیروی می­کنند:

1. در امور خصوصی هر سکونتگاه روالی مستقل و خودمختاری جاری است: انتخاب نوع غذا، انتخاب رنگ لباس و...

2. در امور همگانی یا همبسته به یکدیگر، افراد هر واحد مطابق مقتضیات و مقررات جامع گردن می­نهند؛ همچون طرف­گیری در منازعات ایلی یا درون ایلی، انتخاب زوجه، کوچ و...

خویشاوندی علاوه­ بر اینکه بر همۀ ارکان هر واحد ایلی تأثیر می­گذارد، عاملی تلقی می­شود برای ارتباط بیشتر واحدهای منفرد با یکدیگر، به­گونه­ای که چون چتری بر روابط اجتماعی ایل سایه می­اندازد.

واژگان کلیدی: عشایر، رمه­داری، کوچ، جمعیت، مالکیت
 

دانلود اصل گزارش از اینجا