روز یکشنبه، ۵ خردادماه ۱۴۰۴، نشست تخصصی با عنوان «جایگاه امر اجتماعی در برنامه آمایش ایران» با همکاری موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، انجمن علمی مطالعات شهری دانشگاه تهران و گروه جامعه شناسی شهر انجمن جامعه‌شناسی ایران، در محل دانشکده علوم اجتماعی برگزار شد. این نشست با هدف بررسی و تبیین نقش و اهمیت مولفه‌های اجتماعی در فرآیند برنامه‌ریزی آمایش سرزمین در ایران و با حضور جمعی از اساتید برجسته و صاحب‌نظر و همچنین دانشجویان و پژوهشگران علاقه‌مند برگزار شد.

در ابتدای این نشست که به میزبانی خانم فائزه غلامی برگزار شد، دکتر حبیب جباری به تبیین و بررسی تخصصی مفهوم آمایش پرداختند. ایشان با اشاره به پیشینه تاریخی آمایش سرزمین در دولت‌ها، تحول در اهداف و روش‌های آن را تحت تأثیر دگرگونی‌های سیاسی، اقتصادی و فناوری مورد تاکید قرار دادند. دکتر جباری بیان داشتند: "در گذشته تمرکز بر بقا و امنیت بود؛ اما امروزه مفاهیمی مانند عدالت فضایی، تاب‌آوری محیط‌زیستی و نوآوری دیجیتال به برنامه‌ریزی سرزمینی جهت می‌دهد. این فرآیند نه تنها بازتابی از قدرت دولت‌هاست، بلکه ابزاری برای تداوم و گسترش آنها محسوب می‌شود." ایشان در ادامه، برنامه‌های آمایشی استانی را با رویکرد اجتماعی مورد بررسی قرار دادند.

دکتر موسی عنبری، سخنران بعدی این نشست، نکاتی را در خصوص پیشرانی امور اجتماعی در آمایش سرزمین مطرح کردند. ایشان با بیان اینکه نگاه آمایش سرزمین، یک نگاه منبع‌شناسانه برای مشخص کردن ظرفیت‌هاست، اظهار داشتند: "مفهوم هویت در آمایش می‌تواند هم منبع باشد، هم هدف و حتی کارکرد ابزاری داشته باشد. اکنون نیازمند یک برنامه آمایش هویتی هستیم." وی افزود: "در کانون مفهوم هویت، مفاهیم مهمی چون قومیت، دین و ایران قرار دارند که می‌توانند پیشران توسعه منطقه‌ای و ملی باشند و توجه به اقلیم‌های فرهنگی مانند هورامان، کمک‌کننده و تسریع‌بخش توسعه است."

در ادامه، دکتر حسین ایمانی به تأثیرات مشارکت عمومی در برنامه آمایش پرداختند و با اشاره به اشکالات بنیادی فراوان در برنامه آمایش، گفتند: "بین برنامه داشتن و برنامه‌ای کار کردن تفاوت بسیار است. تاکنون اسناد زیادی تولید شده، اما سوال مهم این است که چرا این اسناد اجرا نمی‌شوند؟" ایشان با "تراژیک" خواندن مسئله آمایش سرزمین، تاکید کردند: "تا زمانی که مشارکت عمومی نباشد، برنامه آمایش سرزمین از حالت سند خارج نمی‌شود. در ایران چه قبل و چه بعد از انقلاب، مشکل عمده برنامه آمایش، تهی بودن از امر اجتماعی است. امر اجتماعی لزوماً به معنی هدف‌گذاری اجتماعی نیست، بلکه به تفکر و به رسمیت شناختن حق مردم در تصمیم‌گیری بازمی‌گردد."

دکتر حسین میرزایی نیز به ذکر نکاتی در "مسئله‌بودگی" آمایش پرداختند. ایشان با یادآوری اینکه از سال ۱۳۲۷ اولین برنامه آمایش نوشته شده و همواره اسناد دارای اصالت بوده‌اند، خاطرنشان کردند: "در آمایش، ما دچار تکنولوژی سندنویسی شده‌ایم و حداکثر، اسناد به مطالعات تبدیل شده‌اند. آمایش، نهادی نیست و بیشتر تحت سیطره سند پیش می‌رود." دکتر میرزایی افزودند: "سند آمایش منطقاً باید سند راهبردی و راهگشایی برای استان‌ها باشد که البته این سند در ارتباط با امر فرامنطقه‌ای است. اگر قرار است برنامه‌های توسعه تجلی اجرایی پیدا کنند، ترجمان عملیاتی هر برنامه توسعه باید سند آمایشی آن باشد. صورت‌بندی بحث مهمی است، اما اجرا از آن هم مهم‌تر است. اکنون نگاه به مسئله آمایش، نگاهی پیشافرهنگی و پیشااجتماعی است و هنوز اصل آن انجام نمی‌شود و آمایش هنوز مسئله نشده است."

در بخش دیگری از این نشست، دکتر سید احمد فیروزآبادی به موارد تأثیرگذار بر روند آمایش سرزمین پرداختند و توجه به ارزیابی سندها و تأثیرات آن‌ها، نقش سازمان‌ها و برنامه‌ها، عدم دستکاری در امر اجتماعی و همچنین تشدید عوامل اثرگذار را حائز اهمیت دانستند.

این نشست تخصصی که حدود سه ساعت به طول انجامید، با بخش پرسش و پاسخ و تبادل نظر میان شرکت‌کنندگان و اساتید به کار خود پایان داد. موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی برگزاری چنین نشست‌هایی را گامی موثر در جهت تعمیق مباحث نظری و کاربردی در حوزه علوم اجتماعی و سیاست‌گذاری می‌داند.