دکتر محمدمهدی فتوره‌چی: مدیر گروه فناوری های نوین و فرهنگ موسسه

طرح این موضوع در قالب گفتار را مرهون تماس تلفنی دوستی هستم که روز قبل طی ارتباطی از بنده به عنوان رئیس هیات مدیره ی انجمن ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی سئوال کرد که «آیا انجمن شما علاوه بردولتمردان نباید از دفاتر آیات عظام و مجتهدین بخواهد گاهی برای دفاع از حقوق اقشار مختلف و بی پشتوانه و پناه مردم که صدایشان به جایی نمی رسد واکنشی از خود نشان دهند؛ بیانیه ای صادر کنند یا مقام مسئولی را مخاطب خود قرار دهند تا به فریاد مظلوم و محصوری برسند و .... و یا در جایی که طلبه ی معروفی که به زعم خود احساس تکلیف کرده و بی توجه و بدون عنایت به مصالح و اصول دیپلماتیک در موسم حج مطالبی را(مبتنی بر تحقیق و پیمایش در شهر! یا براساس شنیده ها) بر زبان رانده که بی شک موجب مخدوش شدن روابط در حال بهبودی دو کشور همسایه شد نباید از سوی حضرات مرجع تقلید که بعضا هنوز مورد وثوق و اعتماد مقلدان خود هستند مورد سرزنش و توصیه و توجیه قرار گیرند!». 

بی شک بهبود رابطه‌ی روحانیون با مردم و کاهش فاصله‌ی فزاینده ی حوزه و روحانیت با جامعه، به موازات دستگیری از نیازمندان و کمک های مقطعی از محل وجوهات مردمی نیازمند اقدامات چندجانبه و هدفمند دیگری است، از جمله ایفای مسئولیت اجتماعی در مواقع لازم و در بزنگاه هایی که دولتمردان و مقامات مسئول بنا به ملاحظاتی از هر گونه واکنش و اظهار نظر اجتناب می کنند. نگارنده ی این سطور معتقد است عمل به مسئولیت اجتماعی گروه های مرجعی چون آیات عظام و مجتهدین به موازات رسالت های دینی و همراهی ایشان با توده های مردم به منظور طرح و پیگیری مطالبات شان بیش از هر عمل و اقدامی می تواند موجب افزایش اعتماد آنان بویژه جوانان مطالبه گر و آگاه امروزی شده و در زمانه ی بی تفاوتی برخی از مسئولان، بارقه ی امیدی را در جامعه عیان سازند. لذا لازم دانستم طی این یادداشت برخی از مهم ترین اقداماتی که می توان در راستای مسئولیت اجتماعی دفاتر و بیوت آن حضرات محترم به ایشان یادآوری کرد را از باب مسئولیت شهروندی در ادامه خاطرنشان کنم.

 - گفت‌وگوی مستمرو ارتباط دو سویه: آیات عظام و مجتهدین و نُوّاب مورد وثوق شان باید به برقراری گفت‌وگوهای مستمر در محافل عمومی و بعضا خصوصی اهتمام ورزیده و حتی از قابلیت و ظرفیت فضای مجازی و بویژه از طریق پیام رسان های اجتماعی با مردم و مخاطبان شان در ارتباط مستمر بوده و در پی پاسخگویی بموقع به سئوالات و شبهات آنان باشند. بی شک ایجاد ارتباط دوسویه و متقابل بین مجتهدین و مردم، نیازمند تلاش مستمر و صادقانه از سوی هر دو طرف می باشد.

 - توجه به مسائل روز : آیات عظام و مجتهدین و ُنواب مورد وثوق شان باید به مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی روز بیش از مقلدان و توده های مردم توجه داشته باشند و در مورد مهم ترین آن‌ها بموقع موضع‌گیری کنند. بی تردید این اهتمام می‌تواند به مردم احساس نزدیکی بیشتری به روحانیت و بویژه مراجع تقلید بدهد و نقش آن‌ها را در تصمیم‌گیری‌های مهم اجتماعی و سیاسی برجسته کند.

 - صدور بیانیه‌های شفاف : مراجع تقلید باید در مورد موضوعات مهم اجتماعی، سیاسی و حتی اقتصادی بیانیه‌های شفاف و روشنی صادر کنند. این بیانیه‌ها باید به زبان ساده و قابل فهم برای عموم مردم باشد تا تأثیر بیشتری بر مخاطبان داشته باشد.

 - فعالیت‌های اجتماعی و خیریه : آیات عظام و مجتهدین و ُنوّاب مورد وثوق شان با شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، خیریه، و کمک به اقشار آسیب‌پذیر جامعه می‌توانند تعهد روحانیون به مسائل اجتماعی بوده را آشکار کرده و اعتماد عمومی را افزایش دهند. شواهد و قرائن نشان می دهند که این هدف و فعالیت بدلیل مراجعات مردمی ناگزیر بیش از اهداف اجتماعی دیگر، مد نظر دفاتر ایشان بوده است. مراجع تقلید می‌توانند در مسائل اجتماعی و فرهنگی جامعه نقش فعال‌تری ایفا کنند از جمله شرکت در برنامه‌های اجتماعی سازمان های مردم نهاد، و حمایت از طرح‌های خیریه و کمک به اقشار آسیب‌پذیر که می‌تواند گواهی بر تعهد آن‌ها نسبت به مسائل مردم باشد.

 - آموزش و ترویج فرهنگ دینی : ارائه‌ی آموزش‌های دینی به زبان ساده و قابل فهم برای عموم مردم به ویژه کودکان و نوجوانان، بی تردید می‌تواند به ایجاد ارتباط بهتر با آنان کمک کند. لازم است این آموزش‌ها به روز و متناسب با نیازهای جامعه و بیشترغیر مستقیم و در خلال فیلم و سریال های سرگرم کننده بوده و از رسانه های پر مخاطب و فناوری های نوین ارتباطی از جمله نرم افزارهای هوش مصنوعی هم به منظور تولید محتوای جذاب بهره گیری شود.

 - شفافیت و پاسخگویی : شفافیت و پاسخگویی دو رکن مهم و اساسی مسئولیت اجتماعی است و لذا روحانیون باید شفافیت بیشتری در فعالیت‌های خود داشته و به سوالات و دغدغه‌های مردم بویژه در خصوص میزان دریافت و هزینه کردهای وجوهات به مردم پاسخ دهند. این مهم می‌تواند تا حد زیادی احساس اعتماد در جامعه را تقویت کند. توجه به نیازها و دغدغه‌های واقعی مردم، چه در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و چه فرهنگی، بی گمان می‌تواند به ایجاد ارتباط نزدیک‌تر مجتهدین و مردم کمک کند. از اینرو مراجع تقلید باید درک عمیق‌تری از شرایط زندگی و بویژه معیشت مردم داشته و نسبت به مطالبات و سئوالات آنان پاسخگو باشند.

 - تقویت روحیه‌ی خدمت‌رسانی : انتظار و شایسته است مراجع تقلید علاوه بر اهتمام به اسوه بودن در پرهیزکاری، الگوی خدمت‌رسانی به مردم هم باشند و به موازات ارائه مشاوره های دینی و اجتماعی، اهتمام ویژه ای به حل مشکلات مردم داشته تا اعتماد عمومی را در جامعه افزایش دهند.

ایفای مسئولیت اجتماعی آیات عظام و مراجع تقلید نیز بسیار مهم بوده و نتایج تحقیقات متعدد انجام شده در کشور هم گویای این واقعیت است که این گروه مرجع هنوز هم می توانند با ارائه فتاوا و بیانیه‌های اخلاقی به تقویت ارزش‌های اجتماعی چون صداقت، انصاف و همدلی در جامعه کمک کنند. نتایج تحقیقی نشان داده است که مسئولیت‌پذیری، می‌تواند به ایجاد اعتماد عمومی و تقویت ارتباطات میان مراجع و جامعه منجر شود. طبق نتایج تحقیقی دیگری هم واکنش سریع و مؤثر مراجع تقلید در بحران‌ها هم می‌تواند به ایجاد حس امید و آرامش در جامعه کمک کند و صدور بیانیه و فتاوای آنها می‌تواند به تقویت انسجام اجتماعی و تشویق مردم به همکاری در شرایط بحرانی منجر شود. نتایج تحقیقات یاد شده نشان‌دهنده اهمیت موضع گیری و اقدام مراجع تقلید در شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی، تقویت ارزش‌ها، و پاسخگویی به نیازهای جامعه است.

 در کل آیات عظام و مجتهدین و نُوّاب مورد وثوق شان می‌توانند با صدور بیانیه‌های مختلف، و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، به موازات پاسخگویی به شبهات و ارائه مشاوره‌های دینی در مسائل روز به عنوان الگوهایی برای دیگر روحانیون عمل کنند. این اقدامات بی تردید می‌تواند به تقویت روابط و افزایش اعتماد میان روحانیون و مردم هم کمک کند. مراجع تقلید می‌توانند با اتخاذ رویکردها و اقداماتی خاصی چون حمایت از هم وطنان تحت ظلم و تعدی، موضع گیری های سیاسی و اجتماعی، رابطه‌ی بهتری با مردم برقرار کرده و فاصله‌ی حوزه را با جامعه کاهش دهند. عمل به مسئولیت اجتماعی آیات عظام و مراجع تقلید می‌تواند تأثیر بسزایی بر بهبود روابط و افزایش اعتماد بین روحانیون و مردم داشته باشد. وقتی مراجع تقلید در مسائل اجتماعی دخالت کنند و در کنار مردم باشند، این احساس را ایجاد می‌کند که روحانیت نه تنها یک نهاد صرفا مذهبی بلکه یک نهاد متعهد و فعال اجتماعی است که مشکلات و دغدغه‌های مردم را درک کرده و به مردم و مخاطبان بموقع و در حد توان پاسخ می‌دهند. تردیدی نیست که این نوع تعامل می‌تواند به تقویت اعتماد عمومی، کاهش فاصله‌ها و ایجاد یک فضای مثبت‌تر برای همکاری میان روحانیون و جامعه منجر شود.

جامعه ی دینی و مسلمان کشور و چه بسا پیروان مذاهب دیگر کشور انتظار دارند آیات عظام و مجتهدین و نُوّاب مورد وثوق شان در مسائل کلان مرتبط با موضوعات عدالت اجتماعی، حقوق بشر، مسائل اقتصادی سیاسی و فرهنگی، محیط زیست، سلامت عمومی، امنیت ملی و حتی دیپلماسی و روابط بین الملل و سیاست های خارجی با صدور بیانیه و اطلاعیه و در صورت لزوم فتاوایی به جامعه نشان دهند که همچون میران الحراره ای اوضاع جامعه را تحت رصد و پایش قرار داده و از تمام ظرفیت و سرمایه های اجتماعی و معنوی و در صورت لازم مادی شان در حل و رفع مشکلات و مسائل آحاد جامعه سعی و تلاش کافی و وافی خواهند کرد. با این موخره انتظار بود چند تن از این آیات عظام نسبت به اقدام نامعقول، تفرقه افکنانه و رسانه برانگیزاننده ی حجت الاسلام قاسمیان که موجب نگرانی شدید مردم امیدوار به برقراری صلح و آرامش شد و نیز به تشنج در روابط دو کشور منجر و نهایتا اخراج ایشان از عربستان شد واکنشی درخور و بموقع نشان می دادند تا اثبات کنند همانگونه که وجوهات مردم متدین را برای امور دینی تبلیغ مطالبه می کنند صدای آنان را هم می شنوند و بی واهمه از تهدیدات برخی از مقلدان شان به این مهم ترین رسالت اجتماعی شان هم نظری می افکنند تا بیش از این شکاف بین مردم و روحانیت معظم عمیق تر نگردد!