عنوان:    حاشیه‌نشینان بندرعباس

مجری طرح: دکتر فیروز توفیق با همکاری مصطفی نیرومند و مجید احسن

کارفرما: سازمان برنامه و بودجه

سال انتشار:1351

بیان مسئله

این مطالعه به منظور شناخت علل و عوامل حاشیه‌نشینی، مشخصات جمعیتی، منشأ جغرافیایی، وضع اجتماعی و سکونت، انتظارات و مشکلات حاشیه‌نشینان شهر بندر‌عباس انجام شده است تا با علم و شناخت کافی، از یک سو علل اصلی این پدیده شناسایی شده و از سوی دیگرمشکلات حاشیه‌نشینان نیزمورد بررسی قرار گیرد.

روش تحقیق

در این تحقیق با در نظر گرفتن  اين مطلب كه مسكن يكي از نيازهاي اساسي حاشيه‌نشينان است، نوع مسكن به عنوان ضابطه حاشيه‌نشيني انتخاب شده و لذا براساس ضابطۀ نوع مسكن، جامعه آماري تحقيق کپر نشینان، کرگین نشینان، و دیواره کپری نشینان می باشند. روش‌  تحقیق اسنادی و پیمایشی بوده و برای جمع آوری اطلاعات از ابزار مصاحبه و پرسش‌نامه استفاده شده است. پس از تعيين تعداد خانوارهاي ساكن در هر محله و با در نظر گرفتن تفاوت ساكنان محلات‏، به روش تصادفی 5 درصد از خانوارها به عنوان نمونه، انتخاب و مورد پرسشگری  قرار گرفتند (تعداد خانوارهاي هريك از محلات در گزارش آمده است). همچنين از طريق مصاحبه با مقامات شهري و مشاهدات و تهيه نقشه و كروكي، اطلاعات مورد نياز جمع‌آوري و تفسیر شده است.

اهم یافته‌ها و نتايج

در زمان انجام تحقيق، تعداد خانوار حاشيه‌نشين در شهر بندر عباس 2680 مورد و جمعا دارای جمعیت 11246 نفر بوده است. يعني 27 درصد كل خانوارهاي شهر بندرعباس و 23 درصد كل جمعيت آن حاشيه‌نشين بوده‌اند. وسعت حاشيه‌نشيني در بندرعباس ناشي از جاذبه‌هاي اقتصادي شهر نبوده است، زيرا اكثريت حاشيه‌نشينان شهر متولدين همين شهر بوده‌اند.  حاشيه-نشيني در شهر بندر عباس ناشي از مشكلات مسكن است و چندان ارتباطي با مهاجرت روستائيان به شهر ندارد. مقايسۀ ابعاد خانوار در حاشيه و متن شهر نشان مي‌دهد كه خانوارهاي حاشيه ‌شين كم جمعيت‌ترند. اعضاي 60 درصد از خانوارهاي حاشيه-نشين 1 تا 4 نفر مي‌باشد و اين نسبت در متن 49 درصد است و به عبارت ديگر تعداد خانوارهاي 5 نفر به بالا در متن بيشتر است.

توزيع سني جمعيت نشان مي‌دهد كه حاشيه‌نشينان از متن شهر جوانترند. ساخت خانوادگي خانوار حاشيه‌نشين بدين صورت است كه 73 درصد خانوارهاي بررسي شده از نوع خانوارهاي هسته اي و از اين نسبت نزديك به 4 درصد خانواده هسته‌اي ناقص است كه در آنها پدر يا مادر بر اثر فوت يا طلاق غائب‌اند. 5 خانوار از 134 خانوار نمونه از نوع خانواده دوهمسری هستند و 7 درصد خانواده‌ها نیز يك نفري بودند. اگر محل تولد را به تنهايي ملاك وابستگي جغرافيايي بدانيم، يك چهارم سرپرستان خانوار و قريب نيمي از كل افراد حاشيه‌نشين در شهر بندر عباس متولد شده‌اند. محل تولد در رابطه با مدت اقامت اين ادعا را اثبات مي‌كند كه حاشيه‌نشينان بندرعباس مهاجر یا دست کم مهاجران جديد از مناطق روستا یی نيستند. از نظر منشأ اجتماعي، طبقات شغلي پدران سرپرستان خانوار حاشيه‌نشين حاكي از آن است كه قريب نيمي از آنان مشاغل غيركشاورزي، يك چهارم دارای مشاغلي چون مستخدمي‏، عملگي و كارگر ساده بوده‌اند و قريب به 16 درصد آنان به كسب و كار و پيشه‌وري اشتغال داشتنه اند.27 درصد از كل جمعيت حاشيه‌نشين فعال هستند. 7/59 درصد آنها كپرنشین، 7/15 درصد آلونگ نشین، 7/12 درصد كرگين نشین، 2/8 درصد ديواره كپري نشین و 7/3 درصد  در آلونگ و كپر سکنی داشته اند. علت اصلي انتخاب سكونت حاشيه‌اي آنان درآمد کم سرپرست خانوار و گراني اجاره‌بها در شهر بندرعباس بوده است (حدود 60 درصد). كساني كه به اميد تصرف زمين و تصاحب آن در زمين ديگران سكونت كرده‌اند، كمتر از 4 درصد مي‌باشد. پاسخگویان ممانعت شهرداري از ساختن يا توسعه و تعمير محل سكونت، نداشتن خانه و مسكن متعارف شهري را مهم‌ترين مشكل زندگي خود دانسته‌اند. در 12 درصد از پاسخ‌ها نداشتن آب و موانع دسترسي به آن به عنوان مشكل اصلی زندگي و 16 درصد نیز بيكاري و نداشتن كار دائم را از جمله مهم ترین مشکلات خود دانسته اند. انتظارات حاشيه‌نشينان از دولت بدين صورت بوده است كه 2/40 درصد انتظارات خود را در حوز‌ۀ مسكن بيان داشته-اند، 6/20 درصد در زمينۀ اشتغال، 5/16 درصد در زمينۀ آب، 8/8 درصد در زمينۀ برق و 2/7 درصد در زمينۀ مالي، و 2/5 درصد نیز اظهار داشته‌اند كه دولت هركاري را كه صلاح مي‌داند انجام دهد و 5/1 درصد آنان نیز از دولت انتظار داشته‌اند كه برای آنها مزاحمت ايجاد نكند و يا كمك كند که به محل های مورد نظرشان برگردند. خاطر نشان می گردد که این بررسي با برنامه خانه-سازي براي حاشيه‌نشينان شهر بندرعباس هم‌زمان بوده است و اين امر اميدواري خانوارها را در اين زمينه كه دولت براي آنان خانه مي‌سازد، تقويت كرده است.

واژگان كليدي: حاشيه‌نشيني‏، حاشيه‌نشينان، كپر، كرگين، ديواره كپري، بندرعباس 

دانلود اصل گزارش از اینجا